industrieel bouwen

Ook: elementenbouw, prefabbouw, assemblage-bouw, montagebouw.

Industrieel bouwen is het (op)bouwen van een gebouw uit prefab elementen (zoals vloeren, wanden en daken) die onderling verbonden worden. Industrieel bouwen (montagebouw) is als bouwmethode enigszins te vergelijken met het assembleren van auto-onderdelen tot een auto, waarbij ook aandacht voor gebruikerswensen is (variatie in soort en omvang van elementen). Industrieel bouwen is te beschouwen als een verder doorgevoerde variant van montagebouw.
Bij industrieel bouwen gaat het dus vooral om een slimmer en efficiënter bouwproces: woningen samengesteld uit prefab-producten in plaats van steeds een nieuw ontwerp te maken. (Denk aan de auto: elke auto wordt niet meer samengesteld naar de wens van de klant, maar de klant maakt de keuze uit een zeer groot aantal opties.) 

"Industrieel bouwen gaat over de fabrieksproductie van woningen die vrijwel kant en klaar op locatie worden geplaatst, met een beperkte uitstoot van stikstof en CO2 tijdens de bouw en ter plaatse. Een variant hiervan is Industrieel, Flexibel en Demontabel-bouwen (IFD), waarbij de indeling aanpasbaar is en demontage mogelijk. Aanverwante methodes zijn conceptueel bouwen en modulair bouwen."

Bij industrieel bouwen zijn bijna alle bouwelementen prefab. Ook de buitenste geveldelen of gehele gevels worden prefab vervaardigd. Ook Metselwerk wordt al in de fabriek verzorgd, bij voorkeur vooral door robots. Ook badkamers kunnen geheel prefab worden gebouwd zodat alleen de aansluitingen gemaakt hoeven te worden. 
Op de bouwplaats wordt vrijwel uitsluitend geassembleerd: een woning wordt in één of enkele dagen in elkaar gezet. Voornaamste redenen van deze manier van bouwen zijn dat er veel te weinig vaklui zijn om veel woningen in korte tijd te bouwen, om allerlei faalfactoren te vermijden of te verminderen (zoals miscommunicatie en weersomstandigheden), goede ontwerpen te hergebruiken en om minder afval op de bouwplaats te hebben. 

Hoewel industrieel bouwen niet onmiddellijk geassocieerd wordt met houtbouw, zijn juist bij houtbouw veel tijd, gelden faalkosten te besparen door verregaande prefabricage (houten bouwdelen zijn op de bouwplaats een risico bij slecht weer).
industrieel bouwen 3 opleiding pmi
Opleidingsinstituut SKOOB heeft in samenwerking met Platform Prefab een opleiding Prefab, Modulair en Industrieel bouwen (PMI) waar allerlei aspecten van deze innoverende bouwwijzen in een beperkt aantal lesuren aan de orde komen.


Voordelen van industrieel bouwen

Voordeel van industrieel bouwen is dat goedkoper, sneller en zekerder kan worden gebouwd omdat voor de goeddeels prefab-woningen geldt:
- ontwerpen zijn bekend (kortere doorlooptijd, goedkoper)
- grotendeels fabrieksmatig samengesteld (onafhankelijk van het weer, betere controlemogelijkheden in het bouwproces, kortere doorlooptijd, goedkoper)
- geen kinderziektes meer (lage faalkosten dus goedkoper, kortere doorlooptijd)
- kwaliteitscontroles hoeven nauwelijks te worden uitgevoerd (mits de woningen voldoen aan de typegoedkeuring modulaire woning o.d., kortere doorlooptijd, goedkoper)
- op de bouwplaats volstaat alleen een vorm van assemblage (kortere bouwtijd op de bouwplaats door prefab bouwelementen)
- kortere doorlooptijd (sneller vergunning door bekende ontwerpen, sneller assembleren door grote mate van prefab tot zelfs gehele gevelelementen met kozijnen).

Door de hoge automatiseringsgraad bij industrieel bouwen is een klein aantal woningen, soms zelfs van één, al te bouwen.

Aspecten die bij de voordelen horen:

montagebouw 4 morgenwonen www volkerwessels nl small- Snel en goedkoop zijn veel woningen te bouwen. Als allereerste in deze tijd van uitzonderlijke woningnood: snel en goedkoop zijn veel woningen te bouwen. O.m. TBI Woonlab kan bij een project van 40 woningen van ca. 123 m2 woonoppervlakte een beterBASIShuis maken voor ca. 144.000 euro, 2 woonlagen plus een zadeldak en voor ca. 23.000 euro extra met een erker én een dakkapel, plan Donatus Haaren, breedte 6,00 m en diepte 9,18 m, prijspeil aug. 2024, uiteraard excl. grondkosten, klik op de afbeelding rechts voor de plattegrond; overigens een woning van ca. 84 m2, beukmaat 4,20 m en diepte 9,18 m, al voor ca. 100.000 euro.
- Assembleren met prefab onderdelen. Uitgangspunt is een gebouw te  assembleren met prefab onderdelen: bouwen met prefab onderdelen, in de fabriek vervaardigd, niet direct afhankelijk van het weer, minder kans op fouten, gehele wanden met deur- en vensteropeningen, eventueel scharnierkappen, minder afval, denk ook aan kwaliteitsborging en typegoedkeuring). Voordeel van bijvoorbeeld de typegoedkeuring "modulaire woning" is dat het eindproduct, dus de complete geassembleerde woning, voldoet aan de eisen uit de Bbl waardoor de kwaliteitsborger veel minder werk heeft.
- Minder werk en vertraging bij de gemeente en bij kwaliteitsborging. Door typegoedkeuring en goedgekeurde ontwerpen wordt zeer veel tijd bespaard bij aanvraag van ene vergunning en later bij de kwaliteitsborging. 
- Schaarste aan vakmensen in de bouw. Door het tekort aan vaklui, vooral na ca. 2020, is de aandacht gericht op het vooraf fabriceren van grote delen van een woning (door robots en andere geavanceerde apparatuur). In de woningfabriek van Van Wijnen doen 70 robots en ca. 50 vakmensen het werk van 1350 bouwvakkers (situatie juni 2024). De mannen en vrouwen die er werken controleren het metselwerk van de robots en het  hang- en sluitwerk, en met geavanceerde lasers worden wandcontactdozen e.d. voorbereid.
- De bouwtijd op de bouwplaats is veel kleiner. De bouwtijd op de bouwplaats is enorm klein (vaak slechts een paar dagen per woning), waardoor ook minder hinder van bouwverkeer, geluid, trillingen e.d.
- Het chronisch en schrijnend tekort aan woningen. Industrieel bouwen is waarschijnlijk de enige bouwmethode waardoor het enorme tekort aan woningen kan worden opgelost, én waarbij er aandacht is voor een redelijk geprijsde woning en voor circulair bouwen.
- Beter inspelen op de behoefte. Door het industriële karakter kan beter ingespeeld worden op de behoefte (opschalen en afschalen is eenvoudig).
- Niet afhankelijk van het weer. In de fabriek bouwen is niet afhankelijk van het weer zoals op locatie (betere kwaliteit, geen ongewenst vocht in bouwelementen, betere controle).
- De faalkosten zijn veel geringer. De voorbereiding moet zeer goed zijn (op elkaar aansluiten van de bouwelementen), waardoor er altijd over nagedacht moet zijn, de factor mens (falend en wispelturig) is veel minder belangrijk, het toepassen van hetzelfde ontwerp haalt de fouten en foutjes uit het ontwerp.
- Een lagere prijs voor de woning. De totale bouwkosten zijn geringer door o.m. minder arbeidskosten, automatisering, grootschalige toepassing, minder falen, gebruik van zelfde ontwerpen, bekende patronen dus minder tijd voor verkrijgen van vergunningen.
- Past goed bij BIM. Industrieel bouwen leent zich door het prefab en repeterende karakter in beginsel zeer goed voor BIM (met alle voordelen van BIM, zoals één bron van gegevens en hoge kwaliteit van het eindresultaat)
- Het ontwerp kan meermalen gebruikt worden. Hergebruik van het ontwerp is een normaal verschijnsel en in de tijd verbeterd worden (goedkopere productontwikkeling, als het ware op een natuurlijke manier inspelen op innovaties).
- Betrouwbare informatie en hoge kwaliteit. Door de vaker toegepaste ontwerpen en de bouwkwaliteit (het feit dat er geen kinderziekten mee zijn), is voor kopers een veelheid aan betrouwbare informatie beschikbaar over de industrieel te bouwen woningen. 
- Een grote stap op weg naar een circulaire bouwwereld. Theoretisch zijn veel bouwelementen te recyclen (hergebruik van zoveel mogelijk componenten, het materialenpaspoort, demontageplan e.d., de zogenoemde losmaakbaarheidsindex van industrieel gebouwde woningen is hoog).
- Gebruik van tweedehands materiaal is in de fabriek beter te beoordelen dan in de open lucht.
- Arbeidsomstandigheden zijn beter. Onafhankelijk van het weer, werken met met een kraan om de bouwelementen op hun plaats te brengen e.d. is arbo-technisch interessant, komt de bouwsnelheid ten goede, geeft minder afval op locatie.
- Montage door bouten. Door montage met bouten (vooral bij droge montagebouw uiteraard) zijn er minder wachttijden bij het opbouwen van het gebouw (boutverbindingen, dus geen beton dat moet uitharden e.d.; zie specialist in verbindingen Peikko). Door de-montage zijn onderdelen te hergebruiken.
- Eenvoudiger en wellicht eerlijker prijsstelling. "Je weet wat je krijgt" door standaard elementen en ervaring van de bouwer, denk aan de cataloguswoning.
- Ook tijdelijke woonruimte. Ook tijdelijke woonruimte is heel goed industrieel te bouwen. Ondanks de overmatige belangstelling van ambtelijke organen voor tijdelijke woningen (o.m. flexwoningen, tiny houses), zijn permanente woningen beter geschikt om het enorme woningtekort op te lossen.
- Bouwelementen zo groot en "gereed" mogelijk. Bijvoorbeeld gehele gevel met gevelopeningen, gehele badkamer of verwarmings-koelings-units zijn prefab te installeren. Uiteraard moet e.e.a. goed op elkaar aansluiten als uiteindelijk de monteur de badkamer installeert, maar daar plan je ook voor. 
- Variaties geven unieke ontwerpen en interessante architectuur. Door variaties op het herhaalde gebruik van het basisontwerp zijn woningen op de wensen van de klant aan te passen (zo goed als op maat gemaakt, customer-made). Ook met prefab en industrieel bouwen ontstaan architectonisch interessante gebouwen. Door goede samenwerking tussen "woningfabriek" en architecten, toeleveranciers van bouwelementen, installateurs e.d. worden met de bekende elementen variaties op veel ontwerpen en architectonisch interessante gebouwen vervaardigd. 

Nadelen van industrieel bouwen

- Voorbereiding moet zeer goed zijn. Bouwelementen moeten correct op elkaar aansluiten, door de prefab componenten zijn de marges wat kleiner en moeten alle afmetingen dus nauwkeuriger zijn. Bouwelementen worden in de fabriek al op maat gefabriceerd.
- Fabriek en machines vergen initiële investeringen. Maar de fabriek kan ook als bouwhub fungeren, fabriek en machines zijn te gebruiken voor andere kleinere of grotere bouwkundige projecten.
- Geen last-minute-aanpassingen op de bouwplaats. Het is bij industrieel bouwen niet gebruikelijk om op de bouwplaats nog aanpassingen te doen. Maar de kans op aanpassingen is veel geringer dan bij traditionele ontwerp en bouw omdat (a) er een gedegen voorbereiding is (b) de koper goed kan zien wat hij aanschaft!
- Vooral voor minder hoge bouw. Bij hogere bouw dan vijf bouwlagen wordt industrieel bouwen in een wat afgeslankte vorm toegepast (wel wordt zoveel mogelijk vervaardigd in de fabriek, geveldelen enz. enz.).
- Geen monoliet geheel. Het gebouw is technisch gezien niet één onlosmakelijk geheel zoals bij de meer monoliete gietbouw. Maar dat is om milieu-redenen juist ook de kracht: veel onderdelen zijn los te koppelen ("losmaakbaar") en daarmee in principe herbruikbaar.
- Binnenstedelijk minder geschikt? In de (binnen)stad bouwen zou, volgens sommigen soms, meer "los werk" inhouden. Eén of enkele stuks zijn minder geschikt voor industrieel bouwen dus minder interessant voor de binnenstad? Waarschijnlijk juist het tegendeel: juist het feit dat een woning in enkele dagen kan worden gebouwd, is zeer gunstig voor de binnenstad (zeer weinig last en hinder voor verkeer en buurtbewoners)!
- Kraan is benodigd bij montage van grotere bouwelementen. Voor montage van grotere bouwdelen is een kraan nodig om die onderdelen te plaatsen. Maar de montage duurt relatief zeer kort, dus zeer korte tijd van kraanhuur! Uiteindelijk is de huur van een kraan bij industrieel bouwen waarschijnlijk voordeliger dan de kleinere kraan bij traditionele bouw.

Aandachtspunten

- Seriematige bouw uiteraard het meest interessant. Natuurlijk vooral interessant bij seriematige productie, bijvoorbeeld van woningen (maar leent zich juist door het prefab ook uitstekend voor kleinere projecten)
- Toch altijd iets handwerk. Vaak wordt bijvoorbeeld de dekvloer nog wel gestort.
- Buitenspouwbladen en binnenspouwbladen. In de begintijd van industrieel bouwen (montagebouw) werd het buitenblad nog handmatig gemetseld, maar die extra tijd en kosten en complicatie wordt tegenwoordig door de verdergaande prefabricage gelukkig vermeden. Met het oog op de brandveiligheid werden binnenspouwbladen vaak van beton vervaardigd, maar ook die tijd ligt achter ons: binnenbladen van CLT, SIP's e.d. worden vaak toegepast. 
- Aandacht voor assembleren (montage en in de toekomst demontage). Bij het prefabriceren wordt het assembleren in het oog gehouden, ook in het kader van circulaire economie (cradle-to-cradle, hergebruik e.d., minder afval). De bouw beweegt zich naar een combinatie van "elementenbouw in de fabriek" en "assembleren op de bouwplaats" (dit wordt Design for Manufacture and Assembly (DfMA) Design for Manufacture and Assembly (DfMA) genoemd).

De belangrijkste kenmerken van DfMA (bron Designing Buildings):
- minimaliseer het aantal componenten; hierdoor worden assemblage- en bestelkosten verlaagd, work-in-process gereduceerd en automatisering vereenvoudigd
- ontwerp voor eenvoudige fabricage: vereenvoudig de geometrie van onderdelen, vermijd onnodige functies
- toleranties van onderdelen: het onderdeel moet zodanig zijn ontworpen dat het gemakkelijk in de fabriek te vervaardigen is
- duidelijkheid: componenten moeten zo worden ontworpen dat ze slechts op één manier kunnen worden geassembleerd
- minimaliseer het gebruik van buigzame componenten omdat het hanteren en monteren over het algemeen moeilijker is (onderdelen gemaakt van rubber, pakkingen, kabels enz. moeten worden beperkt) 
- ontwerp voor eenvoudige montage: bijvoorbeeld het gebruik van klikbevestigingen en lijmverbindingen in plaats van schroefdraadbevestigingen zoals moeren en bouten (waar mogelijk moet een product worden ontworpen met een basiscomponent om andere componenten snel en nauwkeurig te lokaliseren; opmerking van de redactie: dit aspect is in tegenspraak met hergebruik omdat schroeven en bouten juist handig zijn bij het demonteren) 
- elimineer of verminder noodzakelijke bijstellingen aan een component (bijstellingen van een product betekent dat er meer mogelijkheden zijn op de bouwplaats en er meer fout kan gaan).

Industrieel bouwers

Bouwbedrijven of leveranciers met voorbeelden van industrieel bouwen (vergevorderde montagebouw) zijn o.m.:

prefab gevels met isolatie, muuropeningen enz. voor industrieel bouwen (morgenwonen van volkerwessels)

prefab trappenhuis voor montagebouw (morgenwonen van volkerwessels):

een betonnen skelet door montage (assemblage) van prefab betonelementen; op de afbeelding de knoop met kolommen en vloer (cd20 bouwsystemen):

industrieel bouwen in hout, houtbouw (panelenbouw) met cross-laminated-timber (clt), assembleren met clt-panelen (greenspec):

montagebouw (algemene term waarbij een deel van de bouwelementen prefab is):

montagebouw; klik hier voor het youtube-filmpje:


De termen industrieel bouwen, elementenbouw, prefabbouw en assemblage-bouw zijn te prefereren boven montagebouw omdat die laatste term blijkbaar een te neutrale klank heeft.

Kijk ook eens op Volkshuisvesting Nederland.

Verg. bouwmethoden, Industrieel, Flexibel en Demontabel bouwen (IFD), unitbouw, casco, conceptueel bouwen, prefab, circulair bouwen, (collectief) particulier opdrachtgeverschap en traditioneel bouwen (meer of minder het tegenovergestelde van industrieel bouwen).

Eng. assembly building?