volumieke massa

Ook: dichtheid; vroeger: soortelijk gewicht. 
De volumieke massa is de materiaaleigenschap die het verband weergeeft tussen de massa en het volume, uitgedrukt in kg/m3, formule:
ρ = m/V (ρ spreek uit: ro). 

Het vochtgehalte en de samenstelling van het materiaal bepalen voor een groot deel de volumieke massa. Vaak wordt daarom deze grootheid aangegeven in <circa of van-tot> kg/m3. Eventueel voegen we extra gegevens toe zoals "bij 12% vocht" of "na droging". (Vaak is aanhangend water een bestanddeel van een hoeveelheid van een materiaal; daarom wordt soms van "drogestofgehalte" gesproken, dus zonder aanhangende vloeistoffen.)
Het aandeel holle ruimte is uiteraard van invloed op de volumieke massa: de holle ruimte in toeslagmaterialen kan ca. 40% zijn (Cement en Beton).

We spreken van volumieke massa of schijnbare volumieke massa (svm) als aantal kg/m3 niet constant is voor een materiaal, bijvoorbeeld bij meer of minder poreuze materialen als baksteen, beton, hout, natuursteen of bij meerlagige structuren. Voor de meeste materialen zal de schijnbare volumieke massa simpelweg volumieke massa worden genoemd. De volumieke massa weerspiegelt ook de graad van compactheid van het materiaal en laat toe de massa van een gegeven volume in te schatten. Bij geperforeerde bakstenen e.d. wordt gesproken over bruto volumieke massa.
Bij materialen als kleikorrels wordt ook wel gesproken over volumegewicht van de korrel (zonder lucht tussen de korrels) en droog volumieke massa (totaal bezien van korrels en lucht in 1 m3).
Deze eigenschap wordt soms ook onder een andere vorm uitgedrukt: de schijnbare dichtheid. Deze is gelijk aan de schijnbare volumieke massa van het materiaal, gedeeld door de volumieke massa van water (1000 kg/m3). Het betreft hier dus een eigenschap zonder eenheid, bijvoorbeeld lichtbeton heeft een schijnbare dichtheid van 1,7-2,0.
We spreken van soortelijke massa als de volumieke massa constant is, bijvoorbeeld bij staal 7850 kg/m3.

Een aantal van die bijzonderheden met betrekking tot de massa per volume-eenheid zijn:

• ρ is de werkelijke volumieke massa, dus waar alle poriën en andere holle ruimten in gedachte "verwijderd" zijn (komt niet vaak voor): ρ = m/V

• ρ_a is de schijnbare volumieke massa indien er geen of nauwelijks holle ruimten zijn (a van apparent, schijnbaar): ρ_a = m/V_a = m/(V+V_poriën)

• ρ_rd is de volumieke massa bij poreuze materialen (rd van relative density, relatieve dichtheid): ρ_rd = m/V_rd = m/(V+V_poriën)

• ρ_sat is de volumieke massa wanneer het materiaal volledig verzadigd is met water (sat van saturated, verzadigd): ρ_sat = m_sat/V_sat =  (m+m_water)/(V+V_poriën)

• ρ_ssd is de volumieke massa wanneer het materiaal volledig verzadigd was, maar een droog oppervlak heeft (ssd van saturated surface dry, verzadigd droog oppervlak)

• ρ_b of ρ_g is de volumieke massa van bulkmaterialen, bijvoorbeeld gestorte aarde of gestort zand (een gemiddelde waarde; b van bulk, bulkgoederen, stortgoederen; g van granules): ρ_b = m_b/V_b =  (m+m_water)/(V+V_poriën+V_{tussenruimten})

• ρ_s is de volumieke massa van stapelbare materialen (bakstenen, straattegels, openhaardhout e.d.; s van stored into piles)

• ρ_mean is de gemiddelde volumieke massa

• ρ_k is de volumieke massa in de uiterste grenstoestand

*) lineaire uitzettingscoëfficiënt a = DL / (Lo.DT) waarbij DL de uitzetting is, Lo de oorspronkelijke lengte en DT de temperatuurverandering;
ook: thermische uitzettingscoëfficiënt (in mm per meter per Kelvin)
**) hout zwaarder dan 1000 kg/m3 drijft normaliter niet op water; het zwaarste hout schijnt Black Ironwood (Krugiodendron ferreum) te zijn met een maximale waarde van 1355 kg/m3, maar bedenk dat de massa van hout ca. 10% kan verschillen met de standaardwaarde (vochtgehalte e.d.); pokhout (Lignum Vitae, Guaiacum officinale), was in het verleden een bekende zeer zware houtsoort (1257 kg/m3), pokhout is een "bedreigde houtsoort"

bepaling volume van een moeilijk anderszins te berekenen volume; vóór onderdompelen wordt de kan met water gevuld tot de onderrand van de uitlooptuit zodat er net geen water meer uit de tuit loopt; na onderdompelen van het voorwerp is het volume van het voorwerp gelijk aan het volume van het naar buiten tredende water (eventueel "omgerekend" uit de massa van het water) (materials fysical properties, university of timisoara):

Volumieke massa wordt soms afgekort tot VM.

Met dank aan o.m. Van Wylick (Isomix), de Arnhemse Fijnhouthandel (Azobé) en Bouwcentrum Advies. 

Eng. volumieke massa is density; werkelijke volumieke massa is real density, schijnbare volumieke massa is apparent density