Dilatatie
is de methode om het werken van de buitenmuur (buitenblad, buitenspouwblad,
gevel) op te vangen
door het aanbrengen van een aantal open voegen of met een indrukbaar
materiaal gesloten voegen (zwelband of kit op een flexibele
rugvulling).
Omdat spouwmuren gevoeliger zijn voor bijvoorbeeld
uitzetten en krimpen dan de vroegere dikke massieve muren is het aanbrengen van
een dilatatievoeg bijna altijd noodzakelijk, zeker voor grotere oppervlakken
(bijvoorbeeld meer dan ca. 6 m breed).
Door
aangrijpende belastingen op de gevel
(wind) en vervorming door
temperatuurverschillen kunnen scheuren ontstaan. Dilatatievoegen
voorkomen deze scheuren. Zowel verticaal als
horizontaal kan de gevel vervormen.
Vooral temperatuurverschillen tussen buiten- en binnenblad van een
spouwmuur spelen een rol. Ook temperatuurverschillen bij gebruik van
verschillende materialen in de gevel kunnen, door verschillende
uitzettingscoëfficiënten, vervormingen veroorzaken.
Met aangrijpende belastingen wordt in dit verband bijvoorbeeld bedoeld de kruip
van vloeren e.d. die in verbinding staan met de spouwmuur en
steunpuntverzakkingen (zakkingen)
waardoor het dragende binnenblad meer vervormt.
De verbindingen van het buitenblad met het binnenblad en andere
constructieonderdelen moeten daarom i.v.m. aangrijpende
belastingen (bouwtechnische dilatatie) en temperatuurverschillen
(bouwfysische dilatatie) zo gering mogelijk zijn.
Verbindingen die meestal niet vermeden kunnen worden zijn o.m.:
- de gevel moet zijn eigen gewicht aan de fundering kunnen doorgeven
(pas glijdfolie toe
tussen fundering en metselwerk)
- het buitenblad moet met spouwankers worden verankerd aan het
binnenblad (bijvoorbeeld om de windbelasting naar de draagconstructie af te voeren)
- het buitenblad wordt vaak strak tegen de kozijnen gemetseld,
waardoor een extra verbinding met het binnenblad ontstaat omdat het
kozijn aan het binnenblad is verankerd (tussen buitenblad en kozijn moet eigenlijk
5 mm vrijgehouden worden met een elastische vulling zoals
rotbestendige compressieband).
Bij een dilatatie moet aan de luchtdichtheid
van de gebouwschil aandacht besteed worden (o.m. via een goed samendrukbare
schuimband in de dilatatievoeg, bijvoorbeeld de TP600 illmod 600).
Algemeen
Scheurvorming in wanden (muren) is dus te voorkomen door het toepassen van
dilatatievoegen in lange wanden of wanden die verzwakt worden door
kozijnopeningen, door niet-gefundeerde wanden flexibel aan te sluiten op
gefundeerde wanden e.d. Ook wanden waarin grote belastingverschillen aanwezig
zijn, bijvoorbeeld bij een uitbouw op de begane grond bij woningen van meer
verdiepingen, is het raadzaam om ter plaatse van de overgang een dilatatie toe
te passen.
Het
aantal dilatatievoegen en de
afstand tussen die voegen is afhankelijk van de situatie, o.m.:
- de plaats ten opzichte van de zon (noordzijde of een andere zijde)
- het materiaal of de materialen van de buitengevel (baksteen, beton,
natuursteen)
- de bekende krachten die op de gevel werken (lateien, balkons, overstekken)
- steensmuur of halfsteensmuur (halfsteensmuur heeft meer dilataties nodig)
- cement-mortel of hydraulische kalkmortel (cementmortel heeft meer dilataties
nodig)
- gewapend of niet-gewapend metselwerk (niet-gewapend metselwerk heeft meer
dilataties nodig).
De keuze van het dilatatieprofiel is ook afhankelijk van de situatie, de breedte
van de gewenste dilatatievoegen e.d. Dilatatievoegprofielen met gladde inlage
zijn o.m. geschikt voor gebruik in ziekenhuizen. Waterdichte dilatatieprofielen
worden bijvoorbeeld toegepast bij parkeergarages, industriegebouwen of
voetgangersbruggen.
Dilatatievoegen komen ook voor bij parketvloeren om het parket uit te kunnen
laten zetten of te laten krimpen bij temperatuurveranderingen. We zien deze
voegen ook wel eens bij bijvoorbeeld een aanrecht tussen de houten
constructieplaat en het opgebrachte materiaal (Getacore).
Verticale dilatatie (koude voeg, open voeg en gesloten voeg)
Bij verticale dilataties wordt onderscheid gemaakt tussen een koude voeg van ca.
1 mm, een "open" dilatatievoeg van 5 mm en een
gevulde dilatatievoeg van 10 mm:
- Koude voegen worden toegepast in situaties waarbij alleen de geringe krimpspanning van
bijvoorbeeld kalkzandsteen opgevangen moet worden; in de regel zijn dat dragende wanden of niet-dragende wanden op een gefundeerde
ondergrond, maar geen buitenmuren. Koude voegen zijn alleen toepasbaar in metselwerk van
bouwblokken en
bouwstenen van beton
Hierbij worden de blokken en stenen ter plaatse van de dilatatievoegen
koud tegen elkaar geplaatst en dus niet verder afgewerkt met specie of
band. Let op, een knipvoeg
is geen dilatatievoeg.
- "Open" dilatatievoegen zijn voegen die ontstaan met behulp van 5 mm
dikke aluminium of kunststof strips die aan het metselprofiel
zijn bevestigd (zie middelste deel van de eerste afbeelding). Speciebaarden
mogen hier niet voorkomen. Het woord open staat tussen
aanhalingstekens omdat hier toch gebruik gemaakt kan worden van
rotbestendige comprimeerbare schuimband. Toepasbaar bij metselwerk in baksteen, cellenbeton en kalkzandsteen.
De voegbreedte bij toepassing van baksteen bedraagt 5 mm.
- Gesloten dilatatievoegen zijn gevulde bewegingsvoegen van 10 mm die in twee richtingen vervormingen
toelaten. Ze zijn noodzakelijk om de vervormingen van de omliggende constructie op te kunnen
vangen. Deze voegen moeten bij metselwerk van baksteen worden voorzien van een
terugliggende kit op foamkoord ("rugvulling"), een weerbestendige schuimband of een
kunststof afdichtingsprofiel.
Let op m.b.t. de rugvulling: (a) doel rugvulling is de kit in de juiste dikte (diepte) in de voeg aan te brengen,
dient uitsluitend als steuntje voor de
kit die de voeg afdicht en wordt dus niet zonder kit toegepast in
een dilatatievoeg (b) de
rugvulling moet, om goed af te
dichten en oneffenheden te overbruggen, in diameter ca. 50%
groter zijn dan de breedte van de dilatatievoeg. (Wanneer de dilatatievoeg wordt volgezet
met voegspecie, dan kan er toch een kier ontstaan na drogen van de
specie en na verloop van tijd kan de baksteen barsten omdat het harde cement de baksteen
"wegdrukt".)
verschillende dilatatievoegen bij baksteen (koninklijke nederlandse bouwkeramie knb); overigens, bij een kleine dilatatie-opening ligt de rugvulling meestal iets verder naar "binnen" dan bij een grote opening (klik op de afbeelding daarvan van tilmar bouwspecials):  |
|
zwelband voor dilataties, illbruck tp600; klik voor de brochure (illbruck):  |
|
rugvulling (rondschuim, foam-koord) links: polyurethaan voegvulling, meestal in 10, 15 of 20 mm (toolstation); rechts: sika "backer rod fire" brandwerende voegafdichting |
|
 |
 |
metselprofiel met strip voor voegbreedte (koninklijke nederlandse bouwkeramie knb):  |
|
klemmend voegprofiel links de gebruikelijke manier (rugvulling en kit), rechts een alternatieve manier om een (dilatatie)voeg tussen bouwelementen bouwfysisch beter te vullen (rugvulling, spouw, klemmend voegprofiel (het klemmend voegprofiel fungeert als regenscherm, de 'open voeg' als spouw en de binnenafdichting als luchtdichting; gezamenlijk vormt dit een samengesteld dichtingssysteem in een verder monolitische constructie") (uit de achtergrondrapportage van nieman raadgevende ingenieurs over buitengevelisolatie van platform gevelisolatie):  |
|
brandwerende voegafdichting, vedafeu c, voor dilatatievoegen van 10 tot 200 mm in vloeren, wanden, plafonds en voegen op scheidingswanden (vedafeu m zelfs tot 560 mm) (arcas):  |
|
Horizontale dilatatie (gesloten voeg van 10 mm)
Een dilatatievoeg kan ook horizontaal zijn aangebracht, bijvoorbeeld
bij een
betonnen galerij.
- Gesloten voeg met een terugliggende kit op
foamkoord. Het buitenblad dient bij horizontale dilatatie ondersteund
te worden door geveldragers. "Onder een horizontale dilatatievoeg (ter plaatse van een geveldrager voor metselwerk) wordt verstaan een met kit afgedichte horizontale voeg met een dikte van 10 mm
tussen onderkant geveldrager en het onderstaande metselwerk."
horizontale dilatatievoeg bij baksteen; metalen hoekstaal kan echter een koudebrug vormen (koninklijke nederlandse bouwkeramiek knb):  |
baksteen barst door vullen horizontale dilatatievoeg met cement i.p.v. met een kit (artikel in bouwwereld, foto ir. pieter schinkel, technoconsult b.v.):  |
Voegbanden e.d.
Vaak
wordt een vorm van voegbanden gebruikt. De Soba voegenband van Arcas bestaat uit een zeer elastische kern met aan weerzijden een
hechtstrook. Zij zijn in verschillende breedtematen leverbaar voor voegen met een beweging van
ca. 20 tot zelfs ca. 240 mm. Verlijming gebeurt door een epoxyhars.
Instortvoegenband wordt toegepast voor waterdichtheid ter
plaatse van stortnaden en dilatatievoegen in betonconstructies
(afb.
direct rechts). Ook diltatieankers (beide delen zitten vast in de
muur) worden toegepast of glijankers
waarbij één deel vastzit en het andere deel kan heen en weer
bewegen. Gebruik geen dilatatie- en glijankers als vervormingen in
meer richtingen kunnen voorkomen.
Een aantal gangbare typen dilatatievoegprofielen (kunststof
afdichtingsprofielen)
voor bijvoorbeeld toepassing in
dekvloeren en in monolithisch afgewerkte
vloeren:
dilatatievoeg met kunststof afdichtingsprofiel (knb):  |
dilatatievoeg, instortvoegenband (mavotrans):  |
dilatatievoeg bij bouwblok niet-dragende wand (calduran):  |
krimpvoegprofiel (arcas):  |
schema van omvattingsprofiel en kunststof inlage:  |
profiel met omvattingsprofiel en gladde rubber inlage (arcas):  |
zwaar belastbaar profiel (arcas):  |
zwaar belastbaar en "door de vertanding in de roestvast stalen afdekplaten van het profiel is de voeg nu trillingsvrij overrijdbaar"; zie ook bij voegovergang (arcas):  |
Dilatatieplan (KNB
Bouwkeramiek)
"Een dilatatieplan is een overzicht waarin
wordt aangegeven waar en hoe de verschillende dilataties worden
aangebracht. Dit plan moet tijdig vóór de uitvoering van het
metselwerk op de bouwplaats zijn. Een dilatatieplan behelst onder
meer:
- tekeningen van gevelaanzichten, situering, plattegronden, doorsneden
en kenmerkende geveldetails
- aandachtspunten bouwtechnische dilataties zijn o.m. de aanwezige
dilataties in de draagconstructie, aanwezige metselwerkondersteuningen
op de verschillende niveaus, plaatsing van metselwerk op
doorbuigende ondergrond, aanwezige doorstekende constructieonderdelen
- bepaal de plaats van de bouwfysische dilatatie aandachtspunten zijn:
thermische dilataties, zowel horizontaal als verticaal, de soort
dilatatie (open, gesloten) en de breedte en de afstand tussen de
dilataties, ophangen van de buitengevel bij horizontale dilataties,
koppelingen tussen buiten- en binnenblad zijn vooral spouwankers,
geveldragers, balkon- en galerijplaten (het gewicht van de
buitengevels wordt via de binnenconstructie aan de fundering
afgedragen)."
Een dilatatievoeg wordt ook wel een uitzetvoeg genoemd.
Documentatie
- Ontwerpen
met dilataties (van Koninklijke Nederlandse Bouwkeramiek KNB)
- Ontwerprichtlijnen baksteen in buitengevels (met vuistregels toepassingen van verticale dilataties; van KNB)
- Afwerking van dilatatievoegen in de burgerlijke en utiliteitsbouw (van Arcas)
- Maximale gevelhoogte in baksteenmetselwerk (zonder horizontale dilatatie; van KNB)
-
Voegafmetingen,
voegconstructies en toepassing van rugvulling (van Zwaluw
Den Braven)
Met dank aan o.m. Koninklijke Nederlandse Bouwkeramiek KNB,
Arcas,
Atec, Calduran,
Mavotrans, Stabu,
SBR, Xella.
Zie ook loodvoeg,
voegovergang,
blower door test
(luchtdichtheid e.d.), luchtdicht
bouwen, stootvoeg.
Eng. dilatatie is dilatation, dilation, expansion;
dilatatievoeg is expansion joint, movement joint, settlement joint;
rugvulling (rondschuim) is backer rod
