cisterne

Een cisterne is een ondergrondse of afgedekte opslagplaats voor regenwater. Vooral in gebieden die vaak een tekort aan water hebben, werden en worden grote ondergrondse of overdekte waterputten toegepast om redelijk schoon hemelwater te bergen tot het gebruikt moet worden. De ook in Nederland bekende waterkelder is een cisterne.
Bij de Romeinen stonden de cisternen op een hoge plaats zodat het water door de zwaartekracht via buizen geleid kon worden naar de gewenste plaats.

Voordelen van een cisterne
- bevat in een forse hoeveelheid water als er een tekort aan drinkwater of huishoudelijk te gebruiken water is
- ondergrondse opslag geeft minder verdamping, minder bacteriën e.d. door een lagere temperatuur en minder vervuiling door bladeren, stof e.d.
- vooral in de tijd dat er nog geen waterleiding was werd vaak gebruik gemaakt van waterkelders (cisternen) en waterputten
- als de provincies in Nederland blijven verbieden waterputten te slaan voor drinkwater, zullen veel meer privé-cisternen noodzakelijk zijn.

Nadelen van een cisterne
- neemt veel plaats in (vaak is een grote omvang nodig omdat bij langdurige droogte veel water nodig is)
- het water raakt na verloop van tijd vervuild (tegenwoordig wordt afgeraden het water als drinkwater te gebruiken)
- verversen van de voorraad is nodig om vervuiling, bacteriën e.d. tegen te gaan (technisch en organisatorisch is dit een probleem)
- bij gebruik als drinkwater is een forse zuivering nodig.

Voorbeelden
- In het oude Rome werden al cisternen toegepast, bijvoorbeeld als overloop én als voorraad bij het impluvium (een vrij laag waterbassin in een Romeins woonhuis, vooral om koelte te geven).
- De Cisterne van Philoxenos (Bin-bir-direk, ca. 5e/6e eeuw) in Constantinopel (Istanbul) was een wateropslagplaats met een capaciteit van 40.000 m3. Deze cisterne werd aangelegd om het paleis van Lausos tijdens droogte van water te voorzien. De ruimte bestond uit 18 rijen met 14 zuilen die 12 m hoog waren... Oorspronkelijk stonden er steeds 2 zuilen van 6 m op elkaar om de hoogte van 12 m te bereiken. 
- De Cisterna Basilica (Yerebatan Saray, 6e eeuw) was met 336 zuilen van 8 m hoog vergelijkbaar met de Binbirdirek.

Kritische noot
De Nederlandse provincies willen in beginsel niets doen aan het watertekort dat wel eens optreedt bij langdurige droogte (zoals in 2018?) omdat:
- er onduidelijke en blijkbaar overdreven ecologische redenen zijn (er vallen wel eens wat stukken land en bos droog?, misschien ook omdat alle rivieren en beekjes zo nodig gekanaliseerd moesten worden)
- boeren nog altijd de veroorzakers zijn van de extra lage grondwaterstand waardoor al snel een tekort aan water optreedt
- de provincies én de boeren zitting hebben in de Waterschappen
- de provincies mede-eigenaren zijn van de Drinkwaterleidingbedrijven
- de overheid gewend is problemen niet op te lossen maar de burgers ervoor op te laten draaien (drinkwater veel duurder maken, drinkwater met een maximum per gezin of andere verregaande pseudo-oplossingen, iedereen een regenton, tegen stenen tuinen, parkeerplaatsen omvormen naar tuintjes; de meerprijs die de burgers voor het drinkwater betalen wordt onder meer gebruikt om nog meer nutteloze beleidsadviseurs en ecologen aan te trekken bij de provincie en om het verminderen van het gebruik van drinkwater te promoten). 

cisterna basilica, yerebatan, istanbul, 6e eeuw (de wereld in 27 vakantiedagen):

ruïne van een romeinse cisterne op een hoog punt (uitvindingen van de klassieke oudheid):

impluvium en ingang van de cisterne, pompeï (huis ix 3,13; atrium kamer 70; expeditio pompeiana universitatis helsingiensis):

waterkelder / regenkelder op een binnenplaatsje; oudegracht 333, utrecht (foto simon den daas, uit steengoed 54 van het utrechts monumentenfonds):

De term cisterne is afgeleid van het Latijnse cisterna (regenbak, onderaards waterreservoir), van cista (kist, koffer, cassette); bron Etymologiebank.
De term Binbirdirek (ook wel: bin-bir-derek) is afgeleid van binbirdir, Osmaans-Turks voor duizend-en-één (1001), ofwel heel veel, omdat het om "1001 zuilen" ging.

Zie waterkelder voor eenzelfde manier van wateropslag. 
Zie retentie voor diverse soorten bergingen van hemelwater.
Zie aquaduct voor een manier van het transport van water.