polonceau-spant, frans spant

Een Polonceau-spant is een spantconstructie ontworpen door de Franse ingenieur Camille Polonceau om grotere ruimten te kunnen overspannen, zoals stationsoverkappingen, fabrieksgebouwen, markthallen en gymzalen, voor het eerst toegepast in 1839. 

Het Polonceau-spant is te zien als een kapspant dat in essentie is opgebouwd uit:
- twee onderspannen balken waarbij de punten door een trekstang (trekstaaf) met elkaar verbonden zijn (afbeelding met paarse lijnen verderop)
- twee vakwerken en een trekstang (zie de afbeelding met rode lijnen hieronder).

De vakwerken bevatten driehoeken waarbij de staven die haaks op de spantbenen staan de druk van de belasting erboven opvangen (drukstaven) en de overige de trek opvangen (trekstaven). Het horizontale deel wordt ook trekstang genoemd, als onderscheid met de trekstaven. Deze combinatie van druk- en trekstaven gaat spatkrachten tegen de muren tegen alsmede het doorbuigen onder invloed van het dakvlak. Vaak was de trekstaaf en trekstang van wals-ijzer (kan meer trek verdragen) en de drukstaaf van gietijzer (kan meer druk verdragen). Door de onderspanning hoeft de balk niet zo zwaar te worden uitgevoerd.

Ondanks de ingewikkeld lijkende vorm is het een economisch model: met betrekkelijk weinig materiaal is een grote overspanning te realiseren. Eigenlijk bestaat een Polonceau-spant uit twee vakwerken, verbonden door een trekstaaf waardoor een stijve constructie ontstaat (de afbeelding met rode lijnen verderop). De vakwerken in het spant bevatten korte staven (weinig knik) en de trekstaaf (trekstang) is lang. 

Het Polonceau-spant is in de 19e en begin 20e eeuw vaak toegepast, in Nederland vooral tussen ca. 1850 en 1940. Vanaf de 20e eeuw kan het Polonceau-spant ook wel eens een rechte, horizontale onderrand hebben.
In dezelfde periode werd ook het Ardant-spant vaak toegepast; het Ardant-spant is door de boog als "onderrand" iets sierlijker.
Zowel het Polonceau-spant als het Ardant-spant werden meestal in het zicht gelaten. Andere ijzeren spanten hadden een meer industrieel uiterlijk en werden vaak voorzien van een "vals plafond".

Meestal is de constructie geheel in ijzer uitgevoerd, maar er zijn ook voorbeelden van hout (meestal spantbenen en drukstaven) en ijzer. "Het voorkomen van hout is in Nederland vastgesteld tussen 1848 en 1864. Gewalste profielen komen voor vanaf 1856. De drukstaaf was in eerste instantie van hout (tussen 1848 en 1887), maar tussen 1856 en 1904 kunnen ze in gietijzer zijn uitgevoerd, in gewalste profielen vanaf 1893 en vanaf 1904 in rondijzer. De trekstaaf en trekstang zijn vanaf 1848 van rondijzer en vanaf circa 1880 komen daar gewalste profielen bij." (Edwin Orsel van Erfgoed Leiden en Omstreken, in Nieuwsbrief Bouwhistorie, juni 2023, Stichting Bouwhistorie Nederland)

Het Polonceau-spant lijkt zeer veel op het Belgisch spant.

het Belgische spant		het Polonceau-spant
- bestaat vaak uit veel driehoeken		- bestaat vaak uit minder driehoeken
- heeft meestal geen grote open driehoek in het middendeel		- heeft vaak een grote open driehoek in het middendeel
- heeft vaak een verticaal (makelaar, koningsstijl) in de middendriehoek		- heeft dus meestal geen verticaal in de middendriehoek

klik op de afbeeldingen voor groter het polonceau-spant bestaat uit twee onderspannen balken (paars aangegeven) waarbij de "toppunten" door een trekstang met elkaar zijn verbonden; de korte stangen in de driehoeken zijn op druk belast:  eenvoudig voorbeeld van een onderspannen ligger / balk:

het polonceau-spant is te zien als twee driehoeken (vakwerken) die met een trekstaaf (trekstang) verbonden zijn; klik voor groter:

schema's van polonceau-spanten (boek constructie van gebouwen van j.g. wattjes):

polonceauspant, meisjesschool boommarkt, leiden, 1911; klik voor de volledige afbeelding (erfgoed leiden en omstreken):

polonceauspant, vismarkt voldersgracht (vollersgracht), leiden, 1906; klik voor groter (erfgoed leiden en omstreken):

polonceau-spanten, manege haagse stadsrijschool; de trekstaven met hun "aanspanners" (spanwartels) en de dikkere gietijzeren drukstaven zijn goed te onderscheiden (cultureel erfgoed):

"poloceau spant, tramdepot, koningslaan 19, sint-gillis (belgië), 1900, aannemers jean en pierre carsoel" (©gob-dml irismonument):

De term Polonceau-spant wordt, i.v.m. de eigennaam, meestal met een hoofdletter geschreven. 

Afbeeldingen Irismonument, Berekening van Constructies van ir D. Vandepitte, Tijdschrift van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (2013-1), Erfgoed Leiden en Omstreken, uit het boek A Visual Dictionary Of Architecture van Francis D.K. Ching.

Verg. Engels spant.

Eng. polonceau truss